Zabytki

Rynek Staromiejski

Serce średniowiecznego miasta. Został wytyczony w czasie lokacji Stargardu. Otaczały go najważniejsze budowle miasta oraz domy bogatych mieszczan. Do ubiegłego wieku na rynku głównym oraz przyległych ulicach kwitł handel i odbywały się jarmarki.

Ratusz

Najokazalszy spośród średniowiecznych tego typu obiektów na Pomorzu. Jego początki sięgają XIII w. Początkowo był domem kupieckim – halą targową, w miarę rozwoju miasta zaczął służyć obradom rady miejskiej. Szczyt ratusza zdobiony kunsztownym maswerkiem sieciowym zaliczany jest do najwybitniejszych dzieł maswerkowych w tej części Europy. Obecnie siedziba Urzędu Miejskiego.

Odwach

Barokowy budynek podcieniowy pochodzący z ok. 1720 r. i znajdujący się obok Ratusza. Był siedzibą straży stargardzkiego garnizonu. Obecnie mieści się w nim Muzeum Archeologiczno-Historyczne.

Kamienice barokowe

Z wielu istniejących przy Rynku Staromiejskim domów, po zniszczeniach 1945 r. zrekonstruowano zaledwie dwa: kamienicę nr 3 z XVII w., która wiązana jest często z istniejącym w tym miejscu do 1635 r. budynkiem Nowej Giełdy oraz kamienicę nr 4 – wybudowaną po 1635 r. na terenie zajmowanym przez cmentarz przykościelny. Po zniszczeniach w 1945 r. zostały odbudowane w stylu barokowym. W obu budynkach ma swoją siedzibę Muzeum, natomiast na parterze kamienicy nr 4 mieści się siedziba Centrum Informacji Turystycznej.

Kolegiata Najświętszej Marii Panny Królowej Świata

Jest najcenniejszym klejnotem stargardzkiego rynku, a jednocześnie jednym z najpiękniejszych zabytków gotyku ceglanego w tej części Europy. Wartość tego dzieła podnosi obfitość dekoracji ceramicznych, dzięki którym Kaplica Mariacka stanowi jeden z najbogatszych zespołów ceramicznej rzeźby architektonicznej. Unikalna galeria tryforyjna w prezbiterium, blenda stargardzka nadająca lekkości i smukłości wieżom kolegiaty oraz portale zdobione fryzem ze scenami biblijnymi, maswerkiem i rozetami nadają tej masywnej bryle wrażenia lekkości. W 2010 r. zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta w Stargardzie zostały uznane za Pomnik Historii.

Zespół plebanii

W sąsiedztwie kolegiaty znajduje się zespół kamienic zwanych Organistówką. Mieściły się tu m.in. mieszkania duchowieństwa, organisty i kościelnego, a w latach 1939-1945 była tu siedziba muzeum regionalnego. Kamieniczki wznoszone były stopniowo, od średniowiecza do XIX w.

Mury miejskie

W średniowieczu umocnienia miejskie Stargardu należały do najpotężniejszych na Pomorzu. Fortyfikowanie Stargardu odbywało się w trzech fazach, pomiędzy XIII – a XVI w. Cały pierścień obwarowań liczył 2260 m, a do dzisiaj zachowało się około połowy długości murów oraz cztery baszty: Baszta Morze Czerwone, Baszta Tkaczy (Lodowa), Baszta Jeńców oraz Baszta Białogłówka, a także trzy bramy – dwie lądowe: Brama Pyrzycka i Brama Wałowa oraz wodna, będąca jedynym takim obiektem w Polsce – Brama Młyńska. Współcześnie w wielu miastach w Polsce mamy do czynienia z zachowanymi lub zrekonstruowanymi fragmentami fortyfikacji, ale mało jest takich ośrodków jak Stargard, gdzie można prześledzić historię fortyfikacji od czasów najdawniejszych do nowożytnych i to w nietuzinkowym wydaniu. We wrześniu 2010 r. zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne mury obronne miasta w Stargardzie zostały uznane za Pomnik Historii.

Baszta Morze Czerwone

Zbudowana na przełomie XV i XVI wieku, jest najokazalszą basztą miejską w Polsce. W jej przyziemiu, w miejscu dawnego lochu więziennego, od 1869 r. znajduje się przejście. Wejście do baszty znajduje się tak jak niegdyś, na wysokości korony murów. Licząca 34 metry budowla podzielona jest na siedem kondygnacji. Posiada także trzy galerie obronne, z których jedna jest dostępna w sezonie letnim i służy jako punkt widokowy.

Baszta Tkaczy

Zwana także Lodową, jest tylko trzy metry niższa niż Baszta Morze Czerwone i liczy 31 metrów. Jej nazwy mają uzasadnienie historyczne. Cech tkaczy zobowiązany był do obrony baszty, a w XIX wieku jej grube mury i bliskość Iny powodowały, że świetnie nadawała się do przechowywania lodu.

Baszta Jeńców

Najmniejsza, bo zaledwie trzynastometrowa, cylindryczna baszta pochodząca z XIII – XV wieku. Jej górna część zakończona jest krenelażem. Obok niej zachowały się pochodzące z II połowy XVI wieku: prochownia, kolejna basteja i mur z dwiema kondygnacjami otworów strzelniczych. Jej nazwa mówi nam o tym, jakie jeszcze funkcje oprócz obronnych, spełniała ta baszta.

Baszta Białogłówka

Nazywana tak od bieli wieńczącego ją stożka, jest najstarszą i najprostszą w formie z wysokich baszt stargardzkich. Spełniała nie tylko funkcje obserwacyjno-obronne, gdyż jej przyziemiu znajdował się mroczny loch.

Basteja

Brama Pyrzycka

Powstawała prawdopodobnie wraz z najstarszym odcinkiem murów obronnych począwszy od XIII do XV wieku. Świadectwem wczesnego okresu jej budowy jest część wykonana z obrobionych głazów. W XV stuleciu Bramę podwyższono, wtedy też powstały schodkowe szczyty dekorowane blendami. W XVIII wieku rozebrano rozbudowany system przedbramia – mimo to Brama nadal zachwyca i budzi podziw.

Brama Młyńska

Zwana również Portową oraz Wodną, będąca jedynym takim obiektem w Polsce, zbudowana na początku XV wieku. Dwie wolnostojące – po obu brzegach Iny – wieże, połączone były opuszczaną broną lub drewnianym mostem. Szybko stały się one średniowiecznym „logo” miasta umieszczanym na pieczęciach, a później nawet w herbie Stargardu, znakiem związków Stargardu z Hanzą i symbolem jego potęgi gospodarczej. Na elewacji od strony miasta widać charakterystyczny motyw blendy stargardzkiej.

Brama Wałowa

Swoją nazwą nawiązuje do istniejącego przed budową murów wału wokół dawnego grodu kasztelańskiego. Brama wznoszona w kilku etapach od XV w. harmonijnie łączy w sobie elementy renesansu i gotyku. Oglądając ją z zewnątrz można nie tylko podziwiać ozdobne szczyty, ale i… toaletę. Wykusz latrynowy ze ściany południowej Bramy jest niewątpliwie ciekawostką turystyczną.

Kościół Świętego Ducha

Kościół Świętego Ducha powstał w latach 1874 – 1877, w miejscu trzech wcześniejszych świątyń. Jest to neogotycka budowla salowa, przykryta drewnianym, dwuspadowym dachem, z prezbiterium skierowanym ku zachodowi z wysoką 50 m wieżą. Do 1945 r. kościół był świątynią ewangelicką, a we wnętrzu można podziwiać drewniane, podparte słupami empory charakterystyczne dla świątyń ewangelickich.

Kościół Świętego Jana Chrzciciela

Wznosi się w najwyższym punkcie Starego Miasta. Jego historia związana jest z zakonem joannitów. Halowy, trójnawowy kościół, z obejściem i wieńcem kaplic, z których jedna ma sklepienie kryształowe – już z daleka rozpoznawalny jest dzięki niemal stumetrowej wieży. Otrzymała ona wystrój w typie „blendy stargardzkiej”, zaczerpniętej z rozwiązań wieży północnej obecnej Kolegiaty Mariackiej.

Kościół Świętego Piotra i Pawła

Jest neogotycką świątynią powstałą w latach 1889-1890 (jedną z pięciu wybudowanych w mieście od drugiej połowy XIX w. do początków wieku XX). Od poświęcenia świątyni do 1945 r. kościół (wówczas jako Christuskirche) służył gminie kalwińskiej, później przez kilka lat był kościołem katolickim, a od 1953 r. – świątynią prawosławną. Tej unikalnej w formie budowli (unikat na terenie Pomorza), nadano w projekcie cechy typowe dla kościołów obrządku wschodniego. Świątynię zbudowano bowiem na planie greckiego krzyża.

Książnica Stargardzka – Dom Rohledera

Zwany też Domem Kletzina to późnogotycka kamienica kupiecka, która powstała w XVI wieku. Kamienica ma wąski front i podzielony gzymsami, schodkowy szczyt. Podobnie jak i w innych domach hanzeatyckich kupców, także i tutaj znaczna część budynku służyła jako kantor i miejsce składowania towarów. Obecnie budynek jest siedzibą Książnicy Stargardzkiej.

Kamienica gotycka – Dom Protzena

Zwana także Starym Domem, albo Domem Protzena. Należy do najbardziej reprezentatywnych obiektów tego typu w Polsce. Jest architektonicznym świadectwem związków Stargardu z Hanzą. O bogactwie właściciela świadczyła fasada – zdobiony szczyt zajmuje aż dwie trzecie jej wysokości. Obecnie jest siedzibą Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia.

Arsenał

Budynek położony tuż przy murach obronnych, w pobliżu Iny i pochodzący z przełomu XIV/XV w. był miejscem produkcji, napraw i składowania broni. Później do 1875 r. – więzieniem kryminalnym, a po pożarze na początku XX w. znajdował się w ruinie. Odbudowany w 1974 r. stał się siedzibą Archiwum Państwowego.

Krzyż Pojednania

Ten przeszło trzymetrowy, największy w Polsce, kamienny znak pokuty jest świadectwem zbrodni dokonanej przed wiekami. Napis na nim wyryty głosi, że w 1542 r. Wawrzyniec Mader zabił swojego kuzyna Hansa Billeke. W pomorskich podaniach ludowych mowa jest o tym, że uczynił to dla majątku, albo jak wolą inni z miłości…

Wieża Ciśnień

Powstała w latach 1896–1897, aby utrzymywać odpowiednie ciśnienie w sieci wodociągowej. To jeden z nielicznych, tak dobrze zachowanych i funkcjonujących obiektów – świadków wkraczania miasta w nowoczesność i powstawania infrastruktury komunalnej.

Tunel neogotycki

Ceglano-kamienna budowla powstała w połowie XIX w. Wysoki, ostrołukowy tunel wiaduktu wytyczony w poprzek ziemnego wału obronnego umożliwiał komunikację między miastem w obrębie murów, a nowymi dzielnicami powstającymi wokół dworca kolejowego.

Zabytkowa kamienica – były Hotel PTTK

Oryginalny w formie budynek z 1876 r. położony nad ramieniem Iny, który z eleganckiej przedwojennej kamienicy został zaadaptowany do celów hotelowych. Jeden z nielicznych obiektów Starego Miasta, który przetrwał zniszczenia 1945 r.

Pałac Panorama

Okazały kompleks otoczony parkiem – dawna siedziba stargardzkiego bractwa kurkowego. Budynki powstałe w latach sześćdziesiątych XIX wieku, w czasie I wojny światowej wykorzystywane były jako szpital. Obecnie własność prywatna.

Willa Karowów

Neorenesansowa, reprezentacyjna budowla wzniesiona w 1926 r. przez zasłużoną dla Stargardu rodzinę właścicieli pobliskiego Wielkiego Młyna. Obecnie jest to siedziba Młodzieżowego Domu Kultury.

Czerwone koszary

Wzniesione w latach 1881-1884 dla 9. Kołobrzeskiego Pułku Grenadierów Hrabiego Gneisenau ze środków pochodzących z odszkodowania jakie Francja wypłaciła Niemcom po wojnie w 1870 r. Ich powszechnie używana nazwa pochodzi od koloru cegieł.

Pomnik 15. Południk

Zlokalizowany u wylotu ul. Szczecińskiej, obok ronda stoi, ustawiony tam w okresie międzywojennym kamienny obelisk informujący o tym, że w pobliżu tego miejsca przez Stargard przebiega 15. południk szerokości geograficznej wschodniej.

Międzynarodowy cmentarz wojenny

W znacznym oddaleniu od centrum, przy ul. Reymonta w czasie I wojny światowej założono cmentarz. Jak każda nekropolia skłania on do zadumy nad przemijaniem, nad losem tych, którzy umierali daleko od swoich domów. Na Międzynarodowym Cmentarzu Wojennym spoczywają obok siebie muzułmanie, katolicy obu obrządków, protestanci, Żydzi – żołnierze dwóch wojen światowych – jeńcy wojenni – Belgowie, Francuzi, Holendrzy, Polacy, Portugalczycy, Rumuni, Serbowie, Włosi, a także żołnierze armii carskiej i Armii Czerwonej. Na cmentarzu znajduje się siedem pomników: trzy z czasów pierwszej wojny światowej, jeden z drugiej oraz trzy powojenne. Wśród tych ostatnich jest pomnik (oraz płyty nagrobne) przeniesiony tutaj z Placu Wolności, stanowiące dawniej część Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich.

KULTURALNE ZWIEDZANIE